جای خالی فرهنگ‌نامه‌ها
این مجموعه نخستین فرهنگ موضوعی در زمینهٔ تئاتر در کشور است. جای شگفتی است که با گذر سالیان متمادی از ورود تئاتر غربی به ایران، ضرورت جمع‌آوری اسناد و مدارک تئاتری و همچنین اهمیت نگارش فرهنگ‌نامه‌های تئاتری هیچ‌گاه برای پژوهشگران، هنرمندان، دست‌اندرکاران و مدیران فرهنگی و هنری تبیین و آشکار نشده است. اینکه ندانیم حتی در سال گذشته، چه نمایش‌هایی روی صحنه رفته‌اند، چه نمایشنامه‌هایی نگارش شده‌اند، کدام سالن‌ها اجرا داشته‌اند، کدام هنرمند یا کدام نهادها فعال بوده‌اند و… به وضعی طبیعی تبدیل شده است.
هدف از فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس
تدوین فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس، تلاشی است در جهت جمع‌آوری و تنظیم اسناد و مدارک مرتبط با تئاتر دفاع مقدس در ایران، مشتمل بر تمامی فعالیت‌های تولیدی اعم از تولید آثار مکتوبِ چاپی، کتاب‌شناخت، نمایشنامه‌شناخت و مقاله‌شناخت، آثار صحنه‌ای، رادیویی و تلویزیونی و همچنین ارائهٔ شناسنامه و گزارش جشنواره‌های مرتبط، معرفی هنرمندان و خلاصه‌ای از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، به‌علاوهٔ اقدامات انجام‌شده در تهران و شهرستان‌ها و ارائهٔ پاره‌ای از آثار تصویری در عرصهٔ تئاتر دفاع مقدس.
اهداف طراحی و تدوین این فرهنگ عبارت است از:
۱. جمع‌آوری و تنظیم اسناد و مدارک فعالیت‌های تئاتر دفاع مقدس در کشور و پیشگیری از نابودی اسناد باقی‌مانده با هدف ثبت تاریخی و دسته‌بندی علمی مدارک؛
۲. ایجاد انگیزه برای پژوهشگران و ارائهٔ مواد تحقیقی معتبر و استنادپذیر برای پژوهش‌های بعدی؛
۳. ثبت فعالیت‌های اشخاص (هنرمندان، منتقدان، پژوهشگران و…) و نیز آشنایی با اقدامات نهادها و سازمان‌های فعال در عرصهٔ تئاتر دفاع مقدس؛
۴. ایجاد زمینه برای آسیب‌شناسی جریان تئاتر دفاع مقدس به‌منظور ارائهٔ راهکارهای مناسب برای برنامه‌ریزی‌های آتی و ارتقای کمّی و کیفی تولیدات هنری این‌گونه از تئاتر در کشور.
فرایند تدوین فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس
جمع‌آوری اسناد و مدارک این فرهنگ در قالب طرحی پژوهشی در مدت هجده ماه و به‌یاری دوازده نفر از پژوهشگران و همکاری اداره‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در استان‌ها و با همراهی شماری از نهادها و سازمان‌های فرهنگی و ارگان‌های نظامی و غیرنظامی کشور، تحقق یافت. این طرح پژوهشی به‌همت معاونت هنری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و با طراحی و نظارت ادارهٔ هنرهای نمایشی این معاونت شکل گرفت.
گسترهٔ فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس
این فرهنگ فقط به تئاتر دفاع مقدس و انعکاس مسائل و مضامین مرتبط با جنگ هشت‌سالهٔ ایران و عراق (۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷) در آثار نمایشی می‌پردازد و همهٔ فعالیت‌های تئاتر دفاع مقدس از نیمهٔ دوم سال ۱۳۵۹ تا پایان سال ۱۳۸۷ را در بر می‌گیرد. این پژوهش، فعالیت‌های تئاتر دفاع مقدس را در داخل کشور انعکاس داده است.
مدخل‌ها و محتویات فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس
فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس در چهار جلد و حدود ۲۵۰۰ صفحه، به چاپ رسیده است. آنچه در جلد دوم آمده است، از این قرار است:
ـ آموزش؛
ـ سمینارهای پژوهشی؛
– پایان‌نامه‌ها (شناسه و چکیدهٔ پایان‌نامه‌ها)؛
ـ نمایشنامه‌خوانی‌ها؛
ـ جشنواره‌های مرتبط با تئاتر دفاع مقدس، همچون: هفده شهریور، یادوارهٔ سراسری تئاتر کودکان و نوجوانان، یادوارهٔ هفتهٔ جنگ، یادوارهٔ سراسری تئاتر سنگر، جشنوارهٔ سراسری تئاتر فتح و معراج، جشنواره‌های سراسری تئاتر دفاع مقدس، جشنواره‌های منطقه‌ای تئاتر دفاع مقدس، جشنوارهٔ سراسری تئاتر بسیج، جشنوارهٔ ملی تئاتر مقاومت‌فتح خرمشهر، جشنوارهٔ سراسری تئاتر ارتش‌میثاق، جشنوارهٔ تئاتر سرداران شهید شهرستان دَیّر، جشنوارهٔ تئاتر حضور، جشنوارهٔ تئاتردرمانی جانبازان، جشنوارهٔ استانی تئاتر ایثار و شهادت «تا بیکران» در ایلام، جشنواره‌های استانی تئاتر دفاع مقدس، جشنواره‌های استانی تئاتر ایثار، جشنواره‌های منطقه‌ای تئاتر ایثار، جشنوارهٔ سراسری تئاتر ایثار، جشنوارهٔ تئاتر دفاع مقدس زَهَند در استان بوشهر، اولین فستیوال شبانهٔ سنگر، جشنوارهٔ تئاتر استانی مرصاد، جشنوارهٔ استانی تئاتر خیابانی شرهانی، جشنوارهٔ تئاتر پایداری.
پژوهشگران و فراهم‌آورندگان فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس
۱. دکتر مهدی حامدسقایان، استادیار دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت مدرس: مجری طرح، سرپرست پژوهشگران، تدوین و ویرایش اولیه؛
۲. سیدمیثم مطهری، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت مدرس: تاریخچه و گاه‌شمار، پژوهش و آموزش، کتاب‌شناخت، مقاله‌شناخت و نمایشنامه‌خوانی‌ها؛
۳. مهدی حاصل‌پور، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت‌مدرس: اساس‌نامه‌ها، سیاست‌گذاری، برنامه و بودجه، پایان‌نامه‌ها و مدیر هماهنگی طرح؛
۴. ایرج افشاری اصل، کارشناس‌ارشد ادبیات نمایشی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز: جشنواره‌ها، مسئول مکاتبات و روابط‌عمومی؛
۵. مصطفی حاجی‌قاسمی، دانشجوی کارشناسی‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت‌مدرس: اجراهای صحنه‌ای تهران، پوسترها؛
۶. روح‌الله سروش، دانشجوی کارشناسی‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت‌مدرس؛
۷. ایثار ابومحبوب، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ سینماتئاتر: نمایشنامه‌شناخت؛
۸. روح‌الله رنجبری، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز؛
۹. روح‌الله سروش: نمایش‌های تلویزیونی؛
۱۰. زهرا کولیوند، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت‌مدرس: نمایش‌های رادیویی؛
۱۱. محمد شهریوری، کارشناس تئاتر؛
۱۲. روح‌الله رنجبری، کارشناس‌ارشد کارگردانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز: بخش هنرمندان؛
۱۳. حسن نیکبخت، مدیر واحد فیلم بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛
۱۴. حشمت‌الله روایی، مدیر واحد عکس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس: عکس؛
۱۵. سیدحمید حیدری‌ثانی: ویرایش و صفحه‌آرایی؛
۱۶. محمد صمدی: طرح جلد؛
۱۷. سعید اسماعیلی، مدیر پیشین هنرهای نمایشی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس: ناظر طرح.
عملکرد ویراستار
ویرایش این کتاب بزرگ، همت و صبر بیشتری می‌طلبید. ۹۵۰ صفحه کم نیست. اثر را ویرایش صوری و زبانی کردم. خاطره‌ام از ویرایش این اثر، برخورد خوب آقای دکتر حامدسقایان است. تلفنی به ایشان توضیح دادم که کتاب را یعنی ۱۷۱هزار کلمه‌اش را دو مرتبه کامل خوانده‌ام؛ اما باز هم احتمال خطا هست. از ایشان خواهش کردم اگر فرصت دارند، یک دور هم ایشان کل اثر را ببینند. دکتر قبول کرد و کل اثر را خواند و اتفاقاً چند غلط هم یافت.
صفحه‌آرایی اثر نیز در بعضی جاها طاقت‌فرسا بود. ویژگی این اثر، جدول‌های متعددش است. قطع متن خام، A4 بود و باید در قطع رقعی صفحه‌آرایی می‌شد. جدول‌ها در قطع A4 آن هم landscape طراحی شده بودند و باید به قطع رقعی و به صورت portrait در می‌آمدند. گاهی جادادن جدول‌ها اشک را بر چشمان آدم می‌نشاند!
پیوندها
